Δελφοί, 23 Ιουλίου 2024
Εισήγηση
δρ Μάξιμου Χαρακόπουλου
«Η διάσταση της πολιτιστικής διπλωματίας στην Διακοινοβουλευτική Συνέλευση Ορθοδοξίας»
στο Συνέδριο Δελφών:
«Επιστημονική και Πολιτιστική διπλωματία της Ελλάδας από τις αρχές του 20ού αιώνα έως τις μέρες μας»
Χαίρομαι ιδιαίτερα που συμμετέχω σε ένα τόσο ενδιαφέρον συνέδριο με εκλεκτούς συνομιλητές. Η πολιτισμική επιρροή του ελληνισμού, αναμφίβολα,είναι πολύ ευρύτερη από την πολιτικήεπιρροή του σύγχρονου ελληνικού κράτους. Κι αυτό οφείλεται ασφαλώς στα διαχρονικά επιτεύγματα του ελληνικού πνεύματος.
Γιατί, εκτός της αρχαίας αίγλης, είναι και ο βυζαντινός κόσμος, που μέσω της Ορθοδοξίας εξακτίνωσε τον ελληνικό πολιτισμό στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, αφήνοντας ανεξίτηλα τα ίχνη του έως σήμερα.
Όπως γράφειο Ρώσος βυζαντινολόγος ΝτιμίτριΟμπολένσκι «η βυζαντινή κληρονομιά των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης ήταν αρκετά σημαντικό στοιχείο της μεσαιωνικής παράδοσής τους ώστε να δικαιολογεί τον ισχυρισμό ότι, από ορισμένες απόψεις, σχημάτιζαν μια ενιαία διεθνή κοινότητα».[1]
Αλλά και ο Ρουμάνος πολιτικός και ιστορικός ΝικολάεΓιόργκα μίλησε για το Βυζάντιο μετά το Βυζάντιο, πάλι με την ίδια οπτική.[2]Μεγάλη, ωστόσο, είναι η αποδοχή αυτής της ελληνοβυζαντινής παράδοσης αλλά και εν γένει του ελληνισμούκαι στον χώρο της Μέσης Ανατολής και Βόρειας Αφρικής.
Για τη σύγχρονη Ελλάδααυτή η κληρονομιά είναι πολύ βαριά, και δύσκολα διαχειρίσιμη. Όπως γράφει ο Γιώργος Σεφέρης «Ξύπνησα με το μαρμάρινο τούτο κεφάλι στα χέρια, που μου εξαντλεί τους αγκώνες και δεν ξέρω πού να τ' ακουμπήσω».[3]
Όμως, έχοντας τα πρωτοτόκια του βυζαντινού κόσμου, οφείλουμε αυτόν τον ανεκτίμητο πνευματικό πλούτο και τους άυλους, αλλά ζωντανούς δεσμούς, που έχει δημιουργήσει σε ευρείες γεωπολιτικές ενότητες να τα αξιοποιήσουμε, προς χάρη της ειρήνης, της συνεργασίας και της ευημερίας, αλλά και για να ενισχύσουμε τη θέση της Ελλάδας στον σύγχρονο κόσμο.
Αυτή η αναγκαιότητα και συγχρόνως η δυνατότητα έγινε αντιληπτή στις αρχές της δεκαετίας του 1990 από κάποιους οξυδερκείς πολιτικούς. Τότε που η πτώση των σοσιαλιστικών καθεστώτων έφερνε στην επιφάνεια μια νέα πραγματικότητα για τα Βαλκάνια και την Ανατολική Ευρώπη.
Ξάφνου, η Ορθοδοξία αποκτούσε και πάλι ένα τρομακτικό βάθος που ένωνε τον βαλκανικό χώρο με τον Ειρηνικό Ωκεανό. Γινόταν δηλαδή εν δυνάμει μια ισχυρή συνιστώσα για τη συνδιαμόρφωση της νέας Ευρώπης.
Και η Ελλάδα, ως η μοναδική ορθόδοξη χώρα-μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αναλάμβανε μια συντονιστική πρωτοβουλία, η οποία στόχευε στην ενότητα των Ορθοδόξωνκαι την προώθηση των αρχών της δημοκρατίας και του δικαίου, σε μια εποχή εκρηκτικής ανάδυσης των πάσης φύσεως εθνικισμών.
Έτσι, το 1993, στην Ορμύλια της Χαλκιδικής η τότε Κοινοβουλευτική Επιτροπή Θρησκευμάτων και Ορθοδοξίας της Βουλής των Ελλήνων, σε συνεργασία με την Ιερά Μονή Σίμωνος Πέτρας του Αγίου Όρους, διοργανώνουν συνέδριο, με τη συμμετοχή αντιπροσώπων από 16 χώρες της Νοτίου και της Ανατολικής Ευρώπης, με στόχο τη σύσταση ενός οργανισμού των Ορθοδόξων κοινοβουλευτικών.[4]
Η πρωτοβουλία καταλήγειστην ίδρυση της «Ευρωπαϊκής Διακοινοβουλευτικής Συνέλευσης Ορθοδοξίας», γνωστής πλέον ως Διακοινοβουλευτική Συνέλευση Ορθοδοξίας (ΔΣΟ).
Ως έδρα της Οργάνωσης ορίζεται η Βουλή των Ελλήνων.Τη θέση του επικεφαλής Γενικού Γραμματέα της ΔΣΟ την καταλαμβάνει ο εκάστοτε επικεφαλής της ελληνικής αντιπροσωπείας.
Πρόεδρος της Γενικής Συνέλευσης προτείνεται και εκλέγεται για πολλά χρόνια, λόγω του ειδικού βάρους της Ρωσίας, ο επικεφαλής της αντιπροσωπείαςτης Ρωσικής Δούμα. Ο πόλεμος στην Ουκρανία ανέτρεψε την εθιμική αυτή παράδοση.Μετά τη ρωσική εισβολή πρόεδρος εκλέχθηκε βουλευτής από την Πολωνία, ενώ αυτή τη στιγμή ο πρόεδρος είναι Ρουμάνος.
Με βάση την ιδρυτική διακήρυξη της ΔΣΟ η Ελλάδα όφειλε, ως το μόνο, τότε, μέλος της τότε ΕΟΚ «να προωθήσει όλες τις προϋποθέσεις για την αναγνώριση από την Ευρωπαϊκή Κοινότητα του προοδευτικού ρόλου της Ορθοδόξου παραδόσεως στη διαμόρφωση του Ευρωπαϊκού πολιτισμού».
Παράλληλα, καλούνταν η Ρωσική Ομοσπονδία, ως το μόνο ορθόδοξο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ «να υπερασπίζεται στο Συμβούλιο τα κοινά συμφέροντα των ορθοδόξων λαών και να μην επιτρέπει διακρίσεις εις βάρος τους».[5]
Στον θεσμό,δυνατότητα συμμετοχής έχουν κοινοβούλια κρατών που διαθέτουν ορθόδοξους, κατά το θρήσκευμα, βουλευτές, συμπεριλαμβανομένων,επίσης,όσων ανήκουν στιςΠροχαλκηδόνιες Εκκλησίες.Σήμερα, στην ΔΣΟ συμμετέχουν κοινοβουλευτικές αντιπροσωπείες ή μεμονωμένοι βουλευτές από 25 χώρες.
Η ΔΣΟ από την ίδρυσή της έχει αναπτύξει μια πολυσχιδή και πολυεπίπεδηδραστηριότητα, ενισχύοντας το κύρος της ανάμεσα στους διεθνείς οργανισμούς και αποκτώνταςαναγνωρισιμότητα και εμπιστοσύνη από πολιτικούς, εκκλησιαστικούς και ακαδημαϊκούς παράγοντες της διεθνούς κοινότητας.
Επιτυχία που οφείλεται, κατά κύριο λόγο, στη στήριξη του Ελληνικού Κοινοβουλίου που αγκάλιασε την πρωτοβουλία ως εκδήλωση ενεργούς πολιτικο-θρησκευτικής διπλωματίας και ενισχύοντάς την παντί τρόπω.
Επιπλέον, όλες αυτές τις δεκαετίες, οι Έλληνες βουλευτές συνεργάστηκαν αρμονικά με τις Ορθόδοξες Εκκλησίες, σεβόμενοι τις ενδοεκκλησιαστικές διαφορές.Πρωτίστως βρέθηκαν σε εγγύτητα με το Οικουμενικό Πατριαρχείο, το οποίο στήριξαν διαχρονικά, ενώ προέβαλαν μέσα από τις δράσεις της ΔΣΟ την Ορθόδοξη παράδοση.
Συνολικά, στο διάστημα από το 1993, πραγματοποιήθηκαν 31 Γενικές Συνελεύσεις, η πλέον πρόσφατη στο Παλέρμο της Σικελίας[6], οι οποίες μετετράπησαν σε φόρουμ ανταλλαγής θέσεων και απόψεων σε διαφορετικές κάθε φορά θεματικές, και πάνω από 40 συνέδρια και σεμινάρια.
Αναμφίβολα, το έργο της ΔΣΟ ενίσχυσε τους διακοινοβουλευτικούς δεσμούς και δημιούργησε μια δυναμική πλατφόρμα συνεργασίας σε ένα ευρύ πεδίο όχι μόνον θεμάτων αλλά και γεωγραφικών ενοτήτων.
Ανάμεσα στις πολυπληθείς πρωτοβουλίες αυτών των 31 ετών λειτουργίας της ΔΣΟ, που εντάσσονται στην θρησκευτικο-πολιτική διπλωματία της Οργάνωσης, αναφέρω επιγραμματικά:
Α. Τις παρεμβάσεις για την προστασία των χριστιανικών μνημείων που βρίσκονται εν κινδύνω:
Σε πολλές περιοχές παρατηρείται το φαινόμενο καταστροφής ή βεβήλωσης των χριστιανικών μνημείων. Τέτοιες περιοχές είναι, μεταξύ άλλων, στη Συρία, στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, στο Κοσσυφοπέδιο, στα κατεχόμενα εδάφη της Κύπρου.
Η τακτική αυτή παρατηρείται και στην Τουρκία, η οποία, κινούμενη από νεοοθωμανικές ιδεοληψίες, έχει μετατρέψει αυθαιρέτως σε μουσουλμανικά τεμένη Ναούς της Αγίας Σοφίας,με σημαντικότερο αυτόν στην Κωνσταντινούπολη, καθώς και την Μονή της Χώρας.
Η ΔΣΟ θεωρώντας ότι η απόφαση,ιδίως,-για την μετατροπή το 2020 του συμβόλου της Οικουμενικής Ορθοδοξίας, που συγκαταλέγεται στα μνημεία παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της ΟΥΝΕΣΚΟ- καταπατά κάθε ηθικό κανόνα και θέτει σε κίνδυνο την ακεραιότητα του Ναού, ανέλαβε μια εκστρατεία αφύπνισης της διεθνούς κοινής γνώμης.
Για τον σκοπό αυτό σε συνεργασία με το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών εξέδωσε τονΤόμο με τίτλο «Αγία Σοφία - Οι Ναοί της του Θεού Σοφίας ανά τον Κόσμο».
Πρόκειται για επιστημονική μελέτη πολυεθνικής ομάδας ειδημόνων που παρουσιάζει 37 ιστορικούς ναούς αφιερωμένους στη Σοφία του Θεού και εκτείνονται από τις Βρετανικές ακτές ως τα βάθη της Κίνας.
Ο Τόμος αυτός κυκλοφορεί ήδη σε 15 γλώσσες, έχει παρουσιαστεί σε περισσότερες από 20 πόλεις της Ευρώπης και των ΗΠΑ, ενώ έχει επιδοθεί σε διεθνείς οργανισμούς, όπως η ΟΥΝΕΣΚΟ[7], ο ΟΗΕ[8], η ΚΟΜΙΣΙΟΝ[9], και προσωπικά σε δεκάδες προσωπικότητες του πολιτικού, ακαδημαϊκού και εκκλησιαστικού χώρου, μεταξύ άλλων, στον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο και στον πάπα Ρώμης Φραγκίσκο. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Τόμος βραβεύθηκε από την Ακαδημία Αθηνών το 2023.[10]
Εκτός αυτού, η ΔΣΟ καταγγέλλει ανελλιπώς με δημόσιες ανακοινώσεις της ανάλογα φαινόμενα, όπως πρόσφατα για το Ναγκόρνο Καραμπάχ[11], τη Λωρίδα της Γάζας[12] και την Μονή της Χώρας[13].
Ταυτόχρονα, βρίσκεται σε συνεννόηση με την Επιτροπή Κατεχόμενων Δήμων στην Κύπρο, για την διοργάνωση στις Βρυξέλλες φωτογραφικής έκθεσης με τις καταστροφές και βεβηλώσεις των χριστιανικών μνημείων στα κατεχόμενα.[14]
Β.Τις σημαντικές παρεμβάσεις στον ευρύτερο χώρο της Μέσης Ανατολής, με στόχο την προστασία των χριστιανών, «δισέγγονων» του Βυζαντίου, που βρίσκονται υπό διωγμό από τις πατρογονικές τους εστίες. Παράλληλα, προωθείται και ο διάλογος με το Ισλάμ, με σκοπό την αλληλοκατανόηση και τη συνεργασία.
Σε αυτό το πλαίσιο, μεταξύ άλλων, καταγράφεται:
- Η επίσκεψη της ηγεσίας της ΔΣΟ στην Τεχεράνη και η συνάντηση με τον Γενικό Γραμματέα της Κοινοβουλευτικής Ένωσης των κρατών μελών του Οργανισμού Ισλαμικής Συνεργασίας (Κ.Ε.Ι.Σ.) (24-27.09 2018).[15]
- Η συνεδρίαση της Διεθνούς Γραμματείας της ΔΣΟ στο Κάιροκαι συναντήσεις με τον Ορθόδοξο Πατριάρχη Αλεξανδρείας και τον Πατριάρχη των Κοπτών, με σκοπό την έκφραση της στήριξης της ΔΣΟ προς τους Χριστιανούς της Μέσης Ανατολής (15-18.11.2018).[16]
- Ησυνδιοργάνωση στη Βηρυτό στις 02-05.05.2018 με το Κοινοβούλιο του Λιβάνου διεθνούς συνεδρίου κοινοβουλευτικού διαλόγου με θέμα: «Ενότητα στην πολυμορφία και βασικές αρχές ελευθερίας για τους Χριστιανούς και Μουσουλμάνους στην Μέση Ανατολή», με τη συμμετοχή εκπροσώπων 9 Οργανισμών, 17θρησκευτικών ηγετώνκαι 17 κοινοβουλίων.Παράλληλα, πραγματοποιήθηκε έκθεση με εικόνες της Παναγίας από το Άγιο Όρος στο Μουσείο «BeitBeirut». Η ΔΣΟ εξέδωσε τα πρακτικά του Συνεδρίου σε διάφορες γλώσσες.[17]
- Η διαδικασία σύστασης παρατηρητηρίου θρησκευτικών διώξεων των Χριστιανών της Μέσης Ανατολής.[18]
- Η επίσκεψη του Γενικού Γραμματέα της Παγκόσμιας Μουσουλμανικής Λίγκας (MWL), Σεΐχη Al Issa, στην Ελλάδα (11-14.05.2024), και η υπογραφή Μνημονίου Κατανόησης με την ΔΣΟ. Μάλιστα, οΣεΐχης κατά την παραμονή του στην Αθήνα έγινε δεκτός και από τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη.[19]
- Η συμμετοχή της ΔΣΟ στο διεθνές συνέδριο, που συνδιοργανώθηκε από την Κοινοβουλευτική Συνέλευση της Βοσνίας–Ερζεγοβίνης και την Παγκόσμια Μουσουλμανική Λίγκα, με θέμα: «Κοινοβουλευτικοί και θρησκευτικοί ηγέτες για την συνύπαρξη και την ειρήνη», Σεράγεβο, (13.2 2024).[20]
Γ.Τον συντονισμό με άλλες οργανώσεις για την ανάδειξη των χριστιανικών αξιών στην Ευρώπη, στο πλαίσιο του Διαλόγου για το Μέλλον της Ευρώπης.
Για τον σκοπό αυτό η ΔΣΟ διοργάνωσεπρόσφατα, με αφορμή την διεξαγωγή των Ευρωπαϊκών Εκλογών,διεθνέςσυνέδριο στην Θεσσαλονίκη (15-17.05.2024), με θέμα: «Η πολιτική ως χώρος έκφρασης των χριστιανικών αξιών στην καθημερινότητα».
Εκτός από τον πλούσιο διάλογο που αναπτύχθηκε στις ημέρες του Συνεδρίου υπεγράφη και κοινή έκκληση προς τους Ευρωπαϊκούς Θεσμούς για τις χριστιανικές αξίες από τους επικεφαλής της ΔΣΟ, της Διάσκεψης των Ευρωπαϊκών Εκκλησιών (CEC), της Επιτροπής των Επισκοπικών Διασκέψεων της Καθολικής Εκκλησίας στην ΕΕ (COMECE), και της Οργάνωσης Together for Europe.[21] Τα πρακτικά του Συνεδρίου αναμένεται να εκδοθούν το επόμενο διάστημα.
Δ.Η ΔΣΟ στο πλαίσιο της διεθνούς δράσεώς της έχει υπογράψει Σύμφωνα Συνεργασίας με:
- Το ΠαναφρικανικόΚοινοβούλιο, στην έδρα του, στο Γιοχάνεσμπουργκ,(19.05.2011).
- Την Κοινοβουλευτική Συνέλευση της Ένωσης Ρωσίας-Λευκορωσίας και τη Διακοινοβουλευτική συνέλευση της Ευρασιατικής Οικονομικής Κοινότητας, (08.112011).
- Την Κοινοβουλευτική Συνέλευση της Μεσογείου και
- την Κοινοβουλευτική Συνέλευση Οικονομικής Συνεργασίας Ευξείνου Πόντου (Κ.Σ. ΟΣΕΠ).
Επίσης, η Δ.Σ.Ο. έχει αποκτήσει καθεστώς παρατηρητή:
- Στην Κοινοβουλευτική Συνέλευση Οικονομικής Συνεργασίας Ευξείνου Πόντου (Κ.Σ.ΟΣΕΠ) και
- στη Διακοινοβουλευτική Ένωση (IPU).
Ενώ, ανάμεσα στις συμμετοχές της ΔΣΟ σε εκδηλώσεις διεθνών οργανισμών, αναφέρω ενδεικτικά τις πιο πρόσφατες:
- στην 14η Γενική Συνέλευση της Παγκόσμιας Διακοινοβουλευτικής Ένωσης Ελληνισμού (ΠΑΔΕΕ), στην Αθήνα,(14.07.2023),
- στην 18η Σύνοδο της Κοινοβουλευτικής Ένωσης των κρατών μελών του Οργανισμού Ισλαμικής Συνεργασίας (PUIC), στο Αμπιτζάν,(2-5.03.2024) και
- στη Γενική Συνέλευση του Διεθνούς Δικτύου των Καθολικών Νομοθετών,(27.08.2022).
Δυστυχώς, τα τελευταία χρόνια έχουν προκύψει σοβαρότατα προβλήματα στους κόλπους του Ορθοδόξου κόσμου. Αρχικώς μετις ενδοεκκλησιαστικές διαφορές με αφορμή την Αγία και Μεγάλη Σύνοδο των Ορθοδόξων, το 2016, στην Κρήτη.
Ακολούθως, με την απονομή αυτοκεφαλίας στην Εκκλησία της Ουκρανίας και στη συνέχεια με τον πόλεμο στην Ουκρανία. Ιδιαίτερα το γεγονός αυτό, κατά το οποίο δύο ομόδοξοι λαοί αλληλοεξοντώνονται, πλήττει και το δικό μας έργο.
Η ΔΣΟ, βεβαίως, καταδίκασε από την πρώτη στιγμή τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, και κάλεσε σε άμεση επιστροφή στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων και στην οδό της διπλωματίας, ώστε να εξευρεθεί δίκαιη λύση βάσει των κανόνων του διεθνούς δικαίου.
Σε κάθε περίπτωση, η ΔΣΟ εισερχόμενη στην τέταρτη δεκαετία του βίου της, παρά τα όποια σοβαρά συγκυριακά προβλήματα που αντιμετωπίζει, βρίσκεται σε μια δυναμική ανάπτυξης. Κι αυτό χάρη,πρωτίστως,στην αμέριστη στήριξη της Βουλής των Ελλήνων.
Ο θεσμός με την συσσωρευμένη πείρα των 31 ετών λειτουργίας του, την καθολική αποδοχή του από τα συμμετέχοντα κοινοβούλια και την σταθερότητά του σε αρχές και αξίες, μπορεί και πρέπει να συνεχίσει το έργο του, προς όφελος της Οικουμενικής Ορθοδοξίας,που έχει σφραγιστεί ανεξίτηλα από τον ελληνοβυζαντινό πολιτισμό.
[1]ΝτιμίτριΟμπολένσκι, Η Βυζαντινή Κοινοπολιτεία. Η Ανατολική Ευρώπη 500-1453, Αντιγόνη Φιλιπποπούλου (εκδοτική επιμ.), Ευάγγελος Κ. Χρυσός (Εισαγωγή), Βαρβάρα Σπυροπούλου (μτφρ), 2022, σελ. 23.
[2]ΝικολάεΓιόργκα, Το Βυζάντιο μετά το Βυζάντιο, GUTENBERG, 1989, πρόλογος Νίκος Σβορώνος.
[3] Γιώργος Σεφέρης, [1972] 1985. Ποιήματα. 15η έκδ. Αθήνα: Ίκαρος, Ποίημα Γ΄ Ξύπνησα.
[4]https://orthodoxia.info/news/ta-30-chronia-tis-diakoinovoyleytikis-sy/
[5]https://eiao.org/katastatika-keimena/
[6]https://eiao.org/31i-olomeleia-palermo-italia-27-iouniou-1-iouliou-2024/
[7]https://www.cnn.gr/politiki/story/335239/xarakopoulos-stin-unesco-na-kiryxthei-i-agia-sofia-mnimeio-en-kindyno
[8]https://www.parapolitika.gr/politiki/article/1311679/harakopoulos-sti-n-uorki-ston-oie-gia-agia-sofia-kai-hristianous-mesis-anatolis-eikones/
[9]https://www.capital.gr/politiki/3772240/m-xarakopoulos-apo-bruxelles-stin-kardia-tis-europis-i-ekstrateia-gia-tin-agia-sofia/
[10]https://hub.uoa.gr/agia-sofia-award-academy-of-athens/
[11]https://www.capital.gr/epikairotita/3533802/m-xarakopoulos-na-prostateuthoun-ta-xristianika-mnimeia-sto-nagkorno-karampax/
[12]https://www.iefimerida.gr/ellada/harakopoylos-me-presbi-palaistinis-gia-gaza
[13]https://www.orthodoxianewsagency.gr/epikairotita/xarakopoulos-gia-moni-xoras-den-tha-yposteiloume-ti-simaia-gia-ti-diasosi-ton-oikoumenikon-mnimeion/
[14]https://www.amna.gr/home/article/804904/M-Charakopoulos-To-kupriako-kai-zitima-katapatisis-thriskeutikon-eleutherion
[15]https://chiosnews.com/sto-iran-o-andreas-michailidis-os-gg-diakoinovoyleytikis-syneleysis-orthodoxias/
[16]https://www.youtube.com/watch?v=CKSBeO61toE
[17]https://eiao.org/wp-content/uploads/2021/08/GREEK_PRAKTIKA_BHRYTOS_.pdf
[18]https://www.larissanet.gr/2017/10/24/na-dimiourgithei-paratiritirio-anthropinon-dikaiomaton-ton-orthodoxon/
[19]https://www.maximos.gr/index.php/deltia-typou/item/7520-m-xarakopoulos-me-seixi-ston-prothypourgo-mnimonio-synergasias-orthodokson-kai-mousoulmanon
[20]https://www.euro2day.gr/news/politics/article/2231521/harakopoylos-apo-to-seragevo-kamia-thrhskeia-den-p.html
[21]https://fosfanariou.gr/index.php/2024/05/18/diethnes-synedrio-dso-stin-thessaloniki/